وجه تسمیه کربلا
بسم الله الرحمن الرحیم
فرهنگ نویسان، مورخان و جغرافیدانان در ریشه واژه کربلا و نیز در اشتقاق آن و معنای آن اختلاف نظر دارند. برخی بر این باورند که این کلمه ریشه عربی محض دارد و گروهی دیگر می‌گویند که ریشه‌اش غیر عربی است و گروهی دیگر گفته‌اند که ریشه این واژه آمیزه‌ای است از عربی و غیر عربی... .که ما جهت آشنایی زائر گرامی ذیلاً اختصار در مورد این نظریات و معانی مربوط در هر یک از ریشه ها مطالبی از کتب معتبر لغوی و تاریخی نقل می کنیم. امید است که مورد استفاده قرار بگیرد:
1) نظریه عربی بودن ریشه کربلا:
- یاقوت حموی گوید: کربلا به معنای سستی در گام ها است. بنابراین ممکن است به دلیل سست بودن زمین آن به این نام خوانده شده باشد.
- همچنین گفته‌اند کربلا به معنای غربال کردن و پاک و تمیز کردن می باشد. بنابراین ممکن است که به دلیل پاک بودن این سرزمین از سنگریزه و درختان انبوه آن را کربلا خوانده باشند.
- و نیز کربل نام گیاه تر شک است بنابراین ممکن است که این گیاه در آن سرزمین بسیار می‌روییده بدین سبب به این نام خوانده شده است.[1]
2) نظریه غیر عربی ریشه نام کربلا:
دکتر مصطفی جواد مقاله ای در "موسوعه عتبات المقدسه" می نویسد: علامه هبه الدین شهرستانی نوشته‌اش که کربلا مأخوذ از واژه کوربابل به معنای مجموعه ای از روستاهای بابل می باشد؛[2] و کشیش لغت شناس انستانس کرملی گوید:
آنچه از خواندن کتاب های پژوهشگران به یاد داریم این است که کربلا مرکب از دو واژه ی کربل و ال به معنای حرم خداوند می باشد.[3]
عده ای معتقدند که کربلا از نام های سامی، آرامی یا بابلی است، با پذیرش این نکته این واژه می‌تواند نام یکی از روستاهای کهن مانند بابل و اربیل باشد؛ به ویژه آن که کربلا در ناحیه نینوای جنوبی قرار دارد و نینوا از نام های آشوری است.
خلاصه تاریخچه کربلا تا سال شصتم هجری:
کربلا شهری است که سالیانی دراز پیش از اسلام به همین نام مشهور بوده است.
از برخی روایات نیز چنین بر می آید که قدمش نام کربلا به روزگار آدم ابوالبشرعلیه‌السلاممی رسد؛ و بلکه طبق روایات از علیعلیه السلام در آسمان ها به نام کرب و بلا یعنی سرزمین‌اندو و گرفتاری مشهور است.
از این احتمال نام کربلا مرکب از دو واژه کور بابل یعنی مجموعه روستاهای بابلی باشد چنین بر می آید که کربلا در آن روزگار، در شهر چندین روستا بوده است؛ که از آن جمله نینوا، کوشک‌بابلی، نواویس، عین التمر و دیگر روستاهای متعدد در واقع در فاصله میان ساحل فرات و صحرا می باشند.
کربلا از جنبه زراعی در آن روزگار آباد و پررونق بود؛ زیرا زمینی حاصلخیز داشت به فرات نزدیک و هوای آن برای بسیاری کشت ها مناسب بود.
گروهی از مسیحیان و دهقانان در آنجا سکونت داشتند؛ کور بابل خوانده می‌شدند. در زمین آن معبدی برپا شد که در آن نماز اقامه می‌کردند و پیرامون چند معبد دیگر بود. در روستاهای پیرامون آن اجسادی یافت شده است که تاریخ آنها را به پیش میلاد مسیح باز می گردد.[4]
کربلا از جمله زمینهای عراق بود که در دوران ابوبکر در سال دوازدهم به تصرف مسلمانان در آمد کسی که این سرزمین را فتح نمود "خالد بن عرفطه" بود که از سوی" سعد بن ابی وقاص" به عنوان پیش قراول فرستاده شد. او برای مدتی آنجا را مقر دارد و گاه خویش قرارداد و پس از رسیدن به اهداف نظامی به دلیل بدی آب و هوای منطقه آنجا را ترک کرد.
کربلا در غرب نهر فرات و درکنار دشت در وسط منطقه رسوبی معروف به سرزمین سواد واقع است. در شمال غرب شهر انبار، در رشرق آن شهر باستانی بابل، در غرب آن صحرای غربی و در جنوب غربی آن شهر حیره، پایتخت منذری‌ها قرار دارد.
دیگر نام های کربلا:
1) طف یا طفوف: طف‌در لغت به معنای زمین های مشرف عربستان بر ریف سرزمین سبز عراق داشت.
2) نینوا: یاقوت حموی گوید: و در سواد کوفه ناحیه ای است که به آن نینوا گفته می شود؛ و در کربلا که حسینعلیه السلام در آنجا کشته شد بخشی از آن است.
3) نواویس: نواویس و قبر به یک معنا است[5] و ناووس به معنای گورستان نصاراست[6] نواویس گورهای مسیحیانی اش که پیش از اسلام در کربلا سکونت داشتند.
4) غاضریه: غاضریه منسوب به غاضره از بنی اسد است و آن روستایی است از نواحی کوفه نزدیک کربلا.[7] این توصیف دلالت دارد بر اینکه غاضریه پس از انتقال بنی اسد به عراق در صدر اسلام پدید آمده و تاریخ آن به دوران جاهلیت نمی رسد. و نیز تعدادی از اسامی مربوط به کربلا می باشد که بعضا در احادیث به جای ذکر نام بدان ها اشاره شده است و ما به صورت فهرست وار آنها را ذکر می نماییم:
عمورا- ارض بابل- شط فرات- سرزمین عراق- پشت کوفه- حائر و حیر
[1] معجم البلدان/ ج4/ ص455 و نیز مراحد الاطلاع/ ج36/ ص1154
[2] نهضه الحسین(ع)/ ص6
[3] لغه العرب/ ج5/ ص 178
[4] معجم البلدان/ ج5/ص254
[5] معجم البلدان/ ج5/ ص254
[6] لسان العرب/ ج6/ ص425
[7] موسوعه العتبات المقدسه/ ج8/ ص34
